Gefascineerd door het levenseinde
Al heel lang is Elise Bundervoet gefascineerd door het ‘levenseinde’ en ieder sterven roept honderd vragen bij haar op. Hoe is het om te sterven? Wat speelt zich af in het hoofd van de stervende? Bestaat er een gemeenschappelijke ’ taal’ waarmee wij over sterven praten? Klopt het dat het gehoor het langst actief blijft? Wat hoor je zelf nog op het moment dat diegenen rondom je bed aan elkaar diezelfde vraag stellen: ‘Zou zij ons nog horen?’

Praten over dood gaan
“Al op mijn achttiende was het mijn droom te zorgen voor mensen met een verhaal. Maar ik kwam in de theaterwereld terecht. Daar had ik op een bepaald moment even genoeg van en het was logisch dat ik naar mijn ‘oude liefde’, de zorg, terugkeerde. Al even logisch was het dat ik na een tijd met al het ‘moois’ dat ik gedurende vijf jaar palliatieve zorg verzamelde, opnieuw creatief aan de slag wilde.

De intensieve momenten die ik meemaakte gedurende de gesprekken met stervenden en hun omgeving, leerden mij hoe ongelooflijk belangrijk het is om vroeg genoeg over ‘sterven en levenseinde’ te praten. Vaak gebeurt dit slechts helemaal aan het einde of als het te laat is. Over manieren van sterven, medische en juridische mogelijkheden, welke voorafgaande zorgstappen kunnen worden genomen … Hoe komt al die informatie terecht bij diegenen die er baat bij hebben? In het palliatief support team stelde ik vast hoeveel tijd mensen nodig hebben om de nodige informatie ‘te horen’ en op te slaan. Het is normaal dat als je in een emotioneel heftige situatie zit, informatie niet geheel of niet meteen doordringt. “

Anders kijken naar sterven als zorgverlener dan als kunstenaar?
“Als verpleegkundige kijk je naar het sterven vanuit een ‘professioneel’ perspectief. Je bent er om te helpen, je beschikt over tools om met dit moment, als zorgverlener, om te gaan. Voor een kunstenaar is heel zijn eigen schat aan emoties een goudmijn. Het is een proces waarbij je met jezelf wordt geconfronteerd, terwijl je als verpleegkundige een houvast hebt aan de professionele tools waarover je beschikt. In beide situaties sta je uiteraard als mens in confrontatie met de eindigheid, maar de context is anders. Als verpleegkundige heb je contact met je patiënt, als actrice met je publiek. In beide gevallen wordt je door de situatie bijna gedwongen om daar te staan als mens en open te zijn. Oprecht, authentiek en kwetsbaar. Ben je dat niet dan trap je in een val. Als actrice ben je niet meer geloofwaardig. Als verpleegkundige krijg je geen vertrouwen en gaat men jou niet toelaten bij het zeer intieme moment dat sterven toch is. Het is een voorrecht wanneer je aanwezig mag zijn. Het is aftasten. Ook dat is een gelijkenis tussen acteur en verpleegkundige. Je tast het moment af. De wisselwerking tussen de ander en jezelf ontstaat op het moment zelf. Hoe reageert het ‘publiek’? Ben ik hier nodig of overbodig? Een moment van sterven is een moment ontdaan van alle franjes en leugens.

Een taal voor het levenseinde
Vijf jaar als palliatief verpleegkundige intensief getuige zijn, was voor Elise Bundervoet reden genoeg om ‘iets’ te doen rond het levenseinde.
“De essentie van het project rond levenseinde waar ik mee bezig ben, is het besef hoe noodzakelijk het is om erover te praten! Niet zozeer in een palliatieve context maar over het levenseinde, over sterfelijkheid en eindigheid in veel ruimere zin. Erover praten leert je hoe anderen er tegenaan kijken, je doet kennis op, je smeedt emotionele banden. Bezig zijn met levenseinde heeft mij bewuster in het leven doen staan en helpen inzien dat het levenseinde ook een vorm van schoonheid in zich draagt. Het is niet enkel kommer en kwel. Er zit ook een andere kant aan. Ik heb zoveel intense schoonheid gezien en ongelooflijk veel kracht. Precies dat wil ik zo graag delen. Enerzijds, de mogelijkheid creëren om allerhande informatie door te geven, en anderzijds het spreken met elkaar over het levenseinde intensiveren.

Behind Open Eyes
“Die existentiële dimensie is van groot belang. Daarom is vzw Boey (Behind Open Eyes) opgericht. Momenteel staan er twee theaterstukken op de agenda en tal van lezingen en gespreksavonden. Ik wil graag mijn bijdrage leveren aan ‘het praten over’, met elkaar. En dit aan de hand van theater en gespreksavonden, zowel in de cultuurhuizen als op veel kleinere locaties. De thema’s die aan bod zullen komen berusten op drie essentiële pijlers; kunst, zorg en wetenschap. Waarbij kunst de rode lijn vormt, vanwege de sterke zeggingskracht om een existentieel gesprek op gang te brengen. “

Zit de ziel echt in de ogen?
“In mijn job heb ik vaak aan het bed van een stervende gestaan, samen met familie en vrienden. Iedereen keek vanuit zijn eigen emotie en betrokkenheid. Vaak stelde ik mezelf de vraag wat ziet ieder van hen, welk persoonlijk verhaal schuilt er achter al deze blikken? Hoe gaat elk voor zich met dit sterven om?
Tegelijk zag ik ook de blik van de stervende. ‘Zijn ogen zijn gebroken’, wordt in de volksmond gezegd. Het moment van overlijden. Je ziet bijna hoe het leven, het licht uit die ogen verdwijnt en dan volgt de bedenking: wat is er nu op dit moment nog aanwezig in de man of vrouw die hier tussen ons ligt? Zit de ziel echt in de ogen? De blik is ineens leeg. Waar is het leven dat erin schitterde zo plots naartoe? Het zoeken vanuit een soort nieuwsgierigheid en verwondering ten aanzien van het sterven, ligt aan de basis Behind Open Eyes.