De arts uit Vilvoorde schreef haar boek met drie belangrijke bedoelingen. In de eerste plaats is het geschreven voor patiënten om nieuwe inzichten te verwerven in hun hele pijnverhaal. “Wat is de rol van positieve hormonen? Hoe werken hersenen in het creëren, onderhouden of verminderen van pijn? Hoe zit dat met mijn gedachten over mijn pijn en mijn emoties. Zijn er dingen die ik meegemaakt heb die mogelijk mee een rol spelen? Door die zelfreflectie, werkt het boek op zich al therapeutisch. Omdat je stilstaat bij jezelf en heel veel (h)erkend. In die zin is het een werkboek.”
Daarnaast is het ook een instrument voor zorgverleners; zowel voor huisartsen, psychologen, therapeuten als kinesisten in de eerste lijn om concreet met hun patiënt aan de slag te gaan. “Veel eerstelijns zorgverleners zijn nog niet (genoeg) mee in de materie en weten bijgevolg niet goed hoe ze kunnen omgaan met hun patiënt. Dit boek biedt concrete handvaten om dat wel te doen vanuit een biopsychosociale insteek.”

Je pijn te lijf’ is in feite de weerslag van de groepscursussen pijneducatie die Leen Vermeulen organiseert in de multidisciplinaire medische centra van Geneeskunde van het Volk en waarbij ze snel ontdekte dat de groep op zich een onwaarschijnlijke meerwaarde is. “Lotgenoten samenbrengen is een groot pluspunt omdat mensen veel steun aan elkaar hebben. Ze begrijpen mekaar beter. Zelf ben ik geen chronische pijnpatiënt en moet er dus niet dagelijks mee vechten. Als arts kan ik het geheel kaderen, helpen verklaren en mensen ondersteunen met mijn wetenschappelijke kennis maar het belang van ervaring is in deze onwaarschijnlijk groot. Dat wordt nog onvoldoende ingezet binnen onze gezondheidszorg. Enkele pogingen niet te na, hebben ervaringsdeskundigen nog altijd geen plaats in pijncentra terwijl dat zo waardevol is.”

Maatschappelijk probleem
Dat brengt ons bij het derde luik: het maatschappelijke aspect. Chronische pijn is voor Leen Vermeulen door de jaren heen uitgegroeid tot een maatschappelijk probleem dat om een collectieve oplossing vraagt. “We hebben dringend nood aan een inclusieve maatschappij waarin mensen die niet meer 100% meekunnen in de ratrace van ons economisch systeem toch hun plaats op de arbeidsmarkt kunnen behouden in een job op maat van hun lichamelijke beperkingen. Ik ben ervan overtuigd dat het drie vierde van de pijnklachten wegneemt terwijl wat er nu gebeurt net de pijn versterkt en beklemtoont. Vroeger werd pijn veel minder uitvergroot en kon je blijven functioneren, mits aangepast werk. Nu word je uitgerangeerd als je niet 100 procent kunt werken. Hierdoor krijgt de pijn een functie op zich want het is gelijk aan niet meer meetellen en aan de kant gezet te worden. Terzelfdertijd moet je als pijnpatiënt aan alle mogelijke controle-instanties bewijzen hoeveel pijn je wel hebt of je verliest je uitkering. Die dubbele standaard maakt dat mensen voor een stuk gedwongen worden om in die toestand te blijven.”

Ze wil af van een gezondheidszorg die blijft functioneren in een hoofdzakelijk biomedisch model. “Je hebt pijn in je arm en we zoeken naar de oorzaak van die pijn. De oplossing ligt voor de hand: een infiltratie of algemene pijnstilling. Maar zo simpel is het niet. Ook factoren als stress, herinneringen, gedachten, emoties of beweging spelen een rol.” Volgens haar zijn er 2 soorten pijnpatiënten: mensen die naar aanleiding van een operatie, een ongeluk of een zwaar trauma een moeilijk herstelproces hebben en met pijnklachten blijven sukkelen. Daarnaast is er een groep mensen die – puur biomedisch gezien – vanuit het niets diffuse pijnklachten krijgt. “Het zijn vaak die mensen die van de ene specialist naar de andere blijven lopen. Zelfs de pijncentra hebben ruim onvoldoende mogelijkheden om mensen snel op te volgen en te begeleiden. Ondanks een halftime aan medische consulten zie ik hen als huisarts jaar na jaar achteruitgaan.”
Daarom wil dokter Vermeulen de patiënten zelf het heft in handen geven. “Door hen te leren inzien wat er helpt bij hun pijn en wat niet. Begrijp hoe je lichaam werkt en begin met de moeilijke overgang om pijn in je dagelijkse leven te aanvaarden en ermee om te gaan.” Ze gelooft stellig dat als chronische pijnpatiënten veel vroeger op de juiste manier benaderd en begeleid worden, er heel veel chronische pijnklachten kunnen worden voorkomen en zelfs vroegtijdig opgelost. “Zinvol bezig zijn in het leven, in een job, vrijwilligerswerk of in een hobby, is onwaarschijnlijk therapeutisch en helpend om de pijn te verminderen. Het neemt de aandacht van de pijn weg en verlegt die naar positieve dingen in het leven.”

Fysiologie van pijn
Biologisch kan dat verklaard worden omdat we weten dat de hersenen signalen vanuit het lichaam kunnen versterken. “Je hersenen krijgen prikkels vanuit je lichaam en het geheel van je hersenen beslist: versterken we die prikkels tot bewuste pijn omdat die heel belangrijk zijn of houden we de prikkels onbewust omdat er andere dingen belangrijker zijn? Pijn wordt 100% gemaakt door de hersenen. Dat is de fysiologie van pijn. Pijn wordt altijd door de hersenen gemaakt, net zoals ze ervoor zorgen dat je hart klopt, dat je begint te zweten als je het warm hebt of dat jouw ademhaling versnelt bij stress.”

Het niet versterken van signalen tot pijn gebeurt door lichaamseigen pijnstillers, de hormonen die ook voor geluk zorgen: serotonine, dopamine en adrenaline. “Dopamine is een hormoon dat vrijkomt als je je doel in zicht hebt. Als een marathonloper, die in de eindfase bv. een zware kwetsuur oploopt de finish ziet, krijgt hij dopamine. Hij ervaart het geluksgevoel dat hij geslaagd is. Net die dopamine werkt pijnstillend waardoor hij met die kapotte enkel toch nog doorloopt. Eens de eindmeet bereikt, beslissen de hersenen dat er een serieus probleem is met die voet. De signalen worden versterkt tot bewuste pijn wat ervoor zorgt dat hij er niet meer op stapt. Dat is ook de reden waarom mensen met een beenbreuk uit een brandende auto geraken want op dat moment is hun leven redden belangrijker dan het beschermen van hun been.”

Via haar boek, dat in september ook in het Frans verschijnt, wil Leen mensen met chronische pijn meegeven dat ze moeten stoppen met zich schuldig of minderwaardig te voelen. “Vroeger dachten we bij pijn dat het één bepaald stuk van de hersenen was dat een rol speelde. Nu weten we dat er veel verschillende zones zijn, zoals de zone waar uw emoties gecreëerd worden, uw gedachten of uw pijngeheugen.” Bij chronische pijn worden er andere zones geactiveerd dan bij acute pijn. De hersenen zetten de signalen van het lichaam om tot pijn. “Bijvoorbeeld volwassenen die als kind veel geslagen werden, beginnen bij bedreiging automatisch hun spieren te spannen als bescherming maar ook hun pijngeheugen wordt weer geactiveerd. Dat verklaart waarom sommigen ervan op latere leeftijd aanhoudende spierspanningsklachten krijgen en chronische pijn. Wanneer ze als volwassene met belangrijke stressfactoren moeten omgaan, gaat die stress terug naar dat geheugen want als kind was stress gelijk aan pijn hebben.”

Pijn is echt
De medische wereld ziet wel degelijk verklaringen in de hersenen door het vrijgeven van bepaalde hormonen die de pijn versterken omwille van wat er allemaal in iemands hersenen zit. “Wanneer patiënten van de pijnspecialist naar de psycholoog moeten, wordt dat laatste door veel mensen geïnterpreteerd als ‘het zit tussen mijn oren, ik beeld het mij in’. Maar pijn kan je je niet inbeelden. Pijn is echt ook al wordt het door de hersenen gemaakt. Pijn zit letterlijk tussen uw oren maar daarom is het niet ingebeeld.” Leen Vermeulen verduidelijkt. “Je kan je inbeelden dat hier een roze olifant staat. Jouw hersenen kunnen perfect een beeld maken van een roze olifant, die naar buiten wandelt en weg is. Dat is ingebeeld maar probeer je nu eens in te beelden dat je pijn hebt aan je oorlelletje. Dat lukt niet. Je kan dat niet voelen. Alle gevoelde pijn is echt en omgekeerd ook, als je ergens pijn hebt in je schouder of rug, kan je niet zeggen: ik ga me nu eens inbeelden dat die pijn helemaal weg is. Want dat kan je niet. Dat is het duidelijkste bewijs: ook al wordt pijn in je hersenen gemaakt, pijn is echt.”

Bovendien is het hoopvol te weten dat de pijn in de hersenen wordt gemaakt, ook al vinden specialisten vaak geen duidelijke oorzaak daar waar men de pijn voelt. “Want je kan heel veel doen met je eigen hersenen. Ons zenuwstelsel is heel plastisch, wij maken permanent nieuwe zenuwverbindingen aan en breken er ook permanent af. Door zelf pijnstillende hormonen vrij te geven en te stimuleren, kan je positieve verbindingen maken die ervoor zorgen dat de pijn vermindert. Zodanig dat die hersenpaden de bovenhand nemen op de hersenpaden die de pijn altijd maar versterken of onderhouden.”