Geriatrie en seksuologie zijn allebei interdisciplinair
Dr. Elisabeth Vander Stichele is geriater én seksuologe en verbonden aan de campus Henri Serruys van het AZ Sint-Jan Brugge. Met die op eerste gezicht wat vreemde combinatie is zij een unicum in de Benelux en vermoedelijk zelfs in heel Europa. Zelf ziet ze een sterke parallel: “Geriatrie is allesomvattend, interdisciplinair. Als je de verzorging van de oude mens niet vanuit diverse invalshoeken opneemt, pak je het niet goed aan.”

Veel woorden, weinig daden
“Seksuologie is als richting aan de universiteit ook duidelijk interdisciplinair,” vervolgt dr. Vander Stichele: “Ik heb die studie aangevat omdat ik dat al lang heel graag wou doen en ik misschien wel de tijdsgeest aanvoel. De ouderen worden mondiger, hebben meer gestudeerd. Van de andere kant hoor je in de beleidsverklaringen van steden, van ziekenhuizen of woonzorgcentra dat ze de patiënt en de cliënt laten participeren. Ze gaan allerlei projecten opzetten, maar seksualiteit wordt daar zelden in betrokken.”

We hebben er allemaal nood aan
Is de seksualiteit (voor ouderen) niet ergens een taboe dat wij sinds generaties in onze cultuur meeslepen? “Ik stel alleen vast dat we het allemaal wel doen en er allemaal nood aan hebben,” repliceert Elisabeth Vander Stichele meteen: “Ik wil mij als geriater-seksuoloog specifiek inzetten voor twee dingen. Eén: als we zeggen dat we holistisch zijn en alles bekijken, dan ben ik bijna verschuldigd om aan de patiënt ook te vragen: voel je je goed op het vlak van seksualiteit, is alles oké?”

Twee: je wordt ouder en je zou wel willen seksualiteit of intimiteit beleven. Maar je kan het niet omdat je ouder wordt en allerlei barrières ondervindt. Als je het niet meer doet omdat je er geen nood meer aan hebt, omdat je een bepaald hoofdstuk hebt afgesloten dan is dat helemaal iets anders. Als je het daarentegen wil, maar het kan niet of het is bijna onmogelijk omdat je geen privacy hebt, dan is dat misschien wel een onrecht. Dat is bijv. zo als je in het rusthuis zou willen vrijen met je partner die wel nog thuis woont. Dat is niét afwijkend, het is normaal. Alleen moet voor de omstandigheden gezorgd worden dat diegene die het doet, er zich op zijn gemak voelt. Maar net zo goed dat er rekening wordt gehouden met het zorgpersoneel.”

Bewezen effect van gezondheid
Je stelt seksualiteit op dezelfde hoogte als gezond eten en lichaamsbeweging als pijlers voor gezond oud worden? “Ja, in mijn missie is seksualiteit een positief gezondheidsbeeld. Stel dat er verschillende studies al zouden bewezen hebben dat kaartspel met twee personen in een afgesloten kamer heel veel deugd doet aan het immuunsysteem. En dat de bloeddruk er door daalt, je ontspant, de spijsvertering verbetert… Dan zouden we alle dagen kaarten. Van intiem zijn met elkaar, knuffelen, eventueel verder gaan, is dat een bewezen effect. Maar bij seksualiteit wordt dat niét zo gezien. Terwijl het hoort bij gezond zijn en je fit houdt.”

Meer vrijen bij slecht nieuws
“Waarom ook niet integreren in het ziektemodel? Waarom er niet over spreken in de oncologie? Waarom wordt bij de revalidatie niet gesproken over het revalideren van de zenuwen in de erogene zones? Terwijl dat het genezingsproces kan helpen. Studies tonen aan dat bijv. bij kankerdiagnose zo’n 10% van de koppels de daaropvolgende weken méér i.p.v. minder vrijen. Dat lijkt zeer tegenstrijdig bij heel slecht nieuws. Toch is dat niet onlogisch. Is dat niet net het moment waarop je dicht bij mekaar wil zijn, je samen de diagnose wil verwerken? Nu het nog kan, je nog niet aan de behandeling begonnen bent, je intimiteit ten volle beleven.”

Noden van alleenstaanden
In de praktijk wonen vooral alleenstaanden in de rusthuizen. Komt het voor dat mannen een blauw pilletje vragen en vrouwen een zalfje tegen vaginale droogte? “Ja, wanneer ze voelen dat je daarvoor openstaat, dat je er professioneel op reageert. Dat taboe waarover je het had is er zeker, maar eenmaal je laat merken dat het voor jou om een vanzelfsprekendheid gaat, zijn mensen echt content zijn dat het eindelijk lukt om het te bespreken. Het onderwerp seksualiteit creëert direct een bedje van openheid. Ik bekijk hun noden dan ook wel als geriater: hun voorgeschiedenis, medicatie en dingen die misschien niet samen mogen. Zo nodig neem ik contact op met de cardioloog met vraag of het hart van die bepaalde patiënt een langwerkend preparaat dat ik voorschrijf aankan.”

Van sekswerkers tot prostitutie
Kunnen er eventueel ook sekswerkers bij betrokken worden? “Dat hangt af van je visie op het helpen van een mens. Als je ervan uitgaat dat een persoon zijn wensen kenbaar maakt en dat wij proberen daar zoveel mogelijk van in te willigen om die persoon gelukkig te maken op lichamelijk, spiritueel, cognitief maar ook seksueel vlak, dan luidt het antwoord dat sekswerkers zouden moeten kunnen. Er is daar ook een juridisch kader voor. Aditi stelt mensen tewerk die opleiding genoten hebben om alleenstaanden met of zonder beperking te helpen, of mensen die barrières ervaren met het beleven van hun seksualiteit. In Nederland gaat de discussie nog verder door hen als een soort gezondheidswerkers te zien. Sommige strekkingen vinden dan weer dat dit te dicht aanleunt bij prostitutie.”

Knuffelen belangrijk voor gelukshormonen
Hoe zit het met de positieve gezondheidseffecten van andere vormen van intimiteit? “Knuffelen is heel belangrijk. Het is wetenschappelijk bewezen dat dat echt een goed effect op de gelukshormonen heeft, op de immuniteit, op de bloeddruk,… Elke aanraking die ongeveer 3 seconden duurt, dus niet het vluchtig strijken of elkaar toevallig aanraken, is verbindend of heeft al een positief effect tussen mensen.”

Slow seks
“Op oudere leeftijd is het soms aangewezen om andere vormen van intimiteit te ontdekken. Wanneer er bijv. een erectieprobleem is in de relatie, kan er een einde aan de seks komen of kan er een einde aan de relatie komen. Maar dat kan ook aangegrepen worden als een kans, voor de vrouw dan, om aan te geven dat ze ook nog graag andere dingen wil om haar te plezieren. Als de partners dat fallisch denken kunnen loslaten, zijn er manieren genoeg om beiden even gelukkig en bevredigd te geraken. Dat wordt dan de ‘slow seks’ genoemd.”

Stappenplan
Je claimt dat het seksualiteitsbeleid in vele van onze zorginstellingen en dan vooral woonzorgcentra ‘voor verbetering vatbaar’ is. Wat staat hen te doen?
“Directies kunnen een stappenplan opzetten om een positief seksualiteitsbeleid te ontwikkelen. Daarvoor is eerst een ‘sense of belonging’ vandoen. Die is er nu gezien de coronacrisis. Hoeveel deugd deed het niet toen we opnieuw mochten knuffelen en kussen met onze beste vrienden en familie! Concreet kan je aan de slag gaan met een stuurgroep die zo interdisciplinair mogelijk werkt, op basis van een visie over intimiteit en seksualiteit in de organisatie. Iemand dient aangesteld om het project te trekken. Die persoon kan anderen sterker maken door te informeren, vaardigheden bij te brengen en attitudes bij te stellen.”

Achter gesloten deuren
“Grond van de zaak is er tijd en structuur voor vrij te maken. Anders blijft het bij een goede intentie. Waarom? Omdat seksualiteit vaak nog gezien wordt als iets tussen twee mensen tussen vier muren achter gesloten deuren: wat moeten wij ons daar mee moeien? Als je zorg verleent, en zeker langdurige zorg, dan begint zich dat toch te vermengen en moet je ook zorgen dat je organisatie zelf daar actief mee bezig is!”