Welke klachten kunnen wijzen op een prikkelbare darm?
Heiko De Schepper: “Het hoofdkenmerk van het prikkelbaredarmsyndroom is dat je regelmatig buikpijn hebt, minstens één dag per week, en dat minstens drie tot zes maanden. Bij de ene persoon manifesteert die buikpijn zich als een vervelend, ongemakkelijk of opgeblazen gevoel in de buik, bij de andere in buikkrampen. Een ander kenmerk is een verstoorde stoelgang. Sommige mensen met PDS hebben last van diarree en gaan tot zes keer per dag naar het toilet. Andere hebben last van verstopping en gaan dagen na elkaar niet naar het toilet. Nog andere hebben afwisselend last van diarree en verstopping. Andere klachten die bij PDS kunnen horen, zijn winderigheid, misselijkheid en moeheid.”

Hoe kan iemand die met dergelijke klachten kampt, te weten komen of die het gevolg zijn van een prikkelbare darm of van een andere aandoening?
“PDS is een functionele darmaandoening. Functioneel wil zeggen dat de functie van de dikke darm verstoord is. Met andere woorden: de structuur (anatomie) van de darm is normaal, maar toch werkt hij niet naar behoren. Dat maakt het lastig om de diagnose te stellen. Het prikkelbaredarmsyndroom is niet levensbedreigend, maar kan wel zwaar wegen op de levenskwaliteit. Daarom is het belangrijk dat mensen die de hierboven beschreven klachten ervaren, er niet mee blijven rondlopen, maar hulp zoeken bij een dokter.”

Welke onderzoeken zijn nuttig om het prikkelbaredarmsyndroom op te sporen?
“Een zichtbare afwijking is er bij PDS niet, dus kan die ook niet opgespoord worden met een of andere test. Het enige ‘instrument’ dat de arts ter beschikking heeft, is tijdens een gesprek met de patiënt goed doorvragen naar de klachten en proberen in te schatten of die mogelijk bij PDS horen of bij een andere ziekte. Om andere ziektes uit te sluiten die dezelfde klachten kunnen veroorzaken, bestaan er wel onderzoeken. Aan de hand van een bloedonderzoek kan de arts bijvoorbeeld nagaan of er eventueel glutenintolerantie (coeliakie) meespeelt. Bij mensen die last hebben van diarree, kan een stoelgangonderzoek uitsluitstel geven of de klachten veroorzaakt worden door schadelijke darmbacteriën of darmparasieten. In stoelgang kunnen we ook het eiwit calprotectine meten. Dat stofje wordt aangemaakt door ontstekingscellen in de darmwand. Als de concentratie calprotectine verhoogd is, wijst dat dus mogelijk op een ontstekingsziekte zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcera.”

Hoe kan PDS behandeld worden?
“Helaas is dat al even moeilijk als de diagnose stellen. PDS is een chronische aandoening waarvan de exacte oorzaak tot nu toe niet bekend is. Dat betekent dat geen enkele therapie een prikkelbare darm kan genezen. Een aangepaste levensstijl met meer beweging en minder stress kan de klachten of de ernst van de klachten wel helpen verminderen. Ook aangepaste voedingsgewoontes kunnen ongemakken helpen voorkomen of afzwakken. Voor elke nieuwe prikkelbaredarmpatiënt die ik zie, vormt het aanpassen van de levensstijl de hoeksteen van de behandeling. Voor sommige patiënten is dat zelfs voldoende om hun klachten onder controle te houden.”

Kunnen bepaalde medicijnen de ongemakken verlichten?
“Buikpijn is een klacht die we bij elke patiënt met PDS terugvinden, in meer of mindere mate. Die pijn heeft te maken met een te hoge spierspanning van de darm en/of een overgevoeligheid van de zenuwbanen die het pijnsignaal naar de hersenen doorseinen. Met bepaalde medicijnen kunnen we de spierspanning verlagen, met andere de overgevoeligheid van de zenuwbanen. Voor constipatie kunnen we geneesmiddelen inzetten die de stoelgang zachter maken of de darmwerking stimuleren.”

Welke invloed heeft voeding op PDS?
“Eten kan klachten opwekken of aanwakkeren, maar wat precies, verschilt van persoon tot persoon. Bovendien bestaan er nog geen tests waarmee de arts kan achterhalen welke voedingsmiddelen bij een bepaald persoon de boosdoeners zijn. Er zijn wel enkele algemene dieetaanpassingen mogelijk die bij de meeste mensen met PDS de klachten doen afnemen. Voorbeelden daarvan zijn voldoende vezels eten, pikant en vettig eten mijden en cafeïne en alcohol beperken. We kunnen nog verder gaan en systematischer werken met een FODMAP-arm dieet, ook wel laag FODMAP-dieet genoemd.”

Wat houdt zo’n FODMAP-arm dieet precies in?
“FODMAP’s zijn bepaalde voedingssuikers waarop veel mensen met PDS overgevoelig reageren. Ze behoren tot de groep van fermenteerbare koolhydraten. Deze koolhydraten worden bij sommige mensen slecht opgenomen in de dunne darm en komen (deels) onverteerd terecht in de dikke darm. Daar veroorzaken ze een sterke gasvorming en trekken ze vocht aan. Dat leidt tot typische PDS-symptomen. Het FODMAP-arm dieet bestaat uit drie fases: de eliminatiefase, de herintroductiefase en de stabilisatiefase. In de eliminatiefase is het de kunst om gedurende vier tot acht weken alle voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan FODMAP’s te vermijden. Dat zijn onder meer tarwe en rogge, bepaalde soorten fruit en groenten, peulvruchten, dierlijke melk, yoghurt en zachte smeerkazen, honing, agavesiroop, suikervrije kauwgom en muntjes.”

Wat gebeurt er in de twee volgende fases?
“In de herintroductiefase voeg je stapsgewijs opnieuw FODMAP-rijke voedingsmiddelen toe. Je test ze dus één voor één opnieuw uit. Zo ontdek je welke voedingsmiddelen klachten geven en hoeveel je ervan kunt verdragen. Die fase duurt gemiddeld acht tot twaalf weken. De voedingsstoffen die bij een bepaalde persoon klachten veroorzaken, noemen we FODMAP-triggers. In de laatste fase, de stabilisatiefase, stel je een dieet samen zonder die FODMAP-triggers of in hoeveelheden die tot zo weinig mogelijk klachten leiden. Het uiteindelijke doel is een dieet dat zo gevarieerd en evenwichtig mogelijk is en waarbij de PDS-klachten zo goed mogelijk onder controle zijn. Het gaat erom een balans te zoeken tussen klachten en voeding. Op moeilijke momenten kan je tijdelijk altijd opnieuw overschakelen op de eliminatiefase.”

Kunnen mensen met een prikkelbare darm op eigen houtje zo’n dieet samenstellen of hebben ze daarvoor hulp nodig?
“Als je bepaalde voedingsmiddelen schrapt, kunnen er voedingstekorten ontstaan. Daarom raad ik mensen met een prikkelbare darm aan om zich voor een laag FODMAP-dieet altijd te laten begeleiden door een gespecialiseerd diëtist. Die kan ervoor zorgen dat je het maximum uit je FODMAP-dieet haalt en dat je je er op lange termijn geen andere gezondheidsproblemen mee op de hals haalt. Het is uiteraard belangrijk dat die diëtist intensief samenwerkt met de behandelend arts.”

Welke rol neemt de diëtist op in de begeleiding van de patiënt?
“In overleg met de arts loodst de diëtist de patiënt door alle fases van het FODMAP-arm dieet en legt die goed uit. Hij of zij stelt voor elke persoon een dieet op maat samen. Met algemene adviezen kom je er bij het prikkelbaredarmsyndroom nu eenmaal niet, daarvoor zijn de individuele verschillen te groot. Bij de ene persoon raken de darmen overprikkeld door bepaalde graan-, groente- of fruitsoorten, bij de andere door bepaalde peulvruchten of noten. Het zou zonde zijn dat iemand bij wie bijvoorbeeld peulvruchten geen klachten veroorzaken, voor de rest van z’n leven geen peulvruchten meer eet, gewoon omdat die persoon ergens gelezen heeft dat bepaalde peulvruchten bij sommige mensen tot PDS-klachten leiden.”

Er bestaat blijkbaar geen doorsnee-PDS-patiënt…
“Zo kan je het inderdaad stellen. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat er geen standaarddieet bestaat en ook geen standaardbehandeling. Van pillen over voedingsadvies, langs lichaamsbeweging tot psychotherapie om meer ontspannen door het leven te gaan, de kunst van ons vak is om voor elke individuele persoon de behandeling of combinatie van behandelingen te vinden waar die persoon de meeste ‘winst’ in termen van levenskwaliteit uithaalt. Deze zoektocht zorgt ervoor dat PDS zich elke raadpleging opnieuw een enorm boeiende ziekte toont en tegelijk een grote uitdaging. Als arts is dat niet alleen ons werk maar ook onze belangrijkste drijfveer en ambitie, of het nu over PDS gaat of over andere chronische ziektes. Telkens opnieuw proberen we een patiënt mee te nemen in de zoektocht om het plaatje zo goed mogelijk te doen kloppen, en de behandeling zo te boetseren en op te blinken tot die persoon zich beter voelt en een betere levenskwaliteit ervaart.”